MÖ 2700 yılında Çin’de varlığı bilinen ve asırlarca tıbbi amaçlarla kullanılan çay bitkisi, MS 3. yüzyıldan itibaren günlük içecek olarak kullanılmış, 1824 yılında Burma ve Assam, 1826’da İngilizler tarafından Seylan’da geniş çaplı üretimine başlanmıştı. 1610 yılından itibaren Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (The Dutch East India Company) tarafından Çin’den Avrupa’ya, 1669 yılında İngiliz Doğu Hindistan Şirketi (English East India Company) tarafından Londra’ya taşınmaya başlayan bitkinin ekim alanı, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Gürcistan, Sumatra, İran’a, hatta çayın anavatanı olan Asya’nın dışında Afrika’da Malawi, Uganda, Kenya, Kongo, Tanzanya, Mozambik, Güney Amerika’da Arjantin, Brezilya, Peru ve Avustralya’da Queensland civarına dek yayılmıştı. Bilindiği gibi Doğu Karadeniz bölgesinde çay ekim alanları Trabzon’un Araklı İlçesi’nden başlayarak doğu sınırındaki Sarp Köyü’ne, oradan Gürcistan içlerine kadar uzanarak devam etmekteyse de çay bitkisinin bölgeye ilk olarak hangi dönemde ve kimler tarafından getirildiğine dair bilinenler söylencelerden ibaretti.


Netice de Gorsky’nin fotoğrafları çayın Karadeniz havzasındaki ilk ekim alanı olan Çakva’da Karadeniz Rumlarının çalıştığını, bölgemizdeki aile ve akrabalarıyla ilişkilerini koparmamış çayı Karadeniz’e bu dönemde getirmiş ve ekmiş olabileceği söylentilerine maddi birer delil olurken, birkaç on yıl sonra Cumhuriyet döneminde bölgede ziraatına başlanan bitkiye bölge halkının pek de yabancı olmadığını göstermektedir.

Hükümetin teşvik ve çabalarına karşın bölge halkı başlangıçta çayı kurtarıcı olarak görmemiş “lazut” adını verdiği temel besin kaynağı olan mısır ekimine devam etmiştir ki 1935 yılında bir araştırma gezisi için bölgeyi ziyaret eden M. Gökgöl’ün izlenimlerine göre Rize Vekaletininin fidanlığında 5 dönüm, Pazar Kazası’nda 5 dönüm, Hopa’da 5 dönüm, Sürmene’de 5–6 dönüm fidanlık bulunmakta, çayın toplam ekim alanı 20 dönümü ancak bulmaktadır. Çay üretimi ancak 1950’li yıllarda Demokrat Parti zamanında sistemli bir devlet politikasıyla desteklenecek ve 5684, 6133 ve 6757 sayılı kanunlarla çay üretimi teşvik edilerek plantasyon miktarı arttırılacaktır.
*Dr., “Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, 2005” ve “Folklor ve Mitoloji Sözlüğü, 2009” kitap 〠浣〠瑰㸢ﱂﱴﱧ潤慬琿洿欠棢攠larının yazarı