Ekoköy kavramının bilimsel temellerine bakıldığında sürdürülebilir tarım (Permakültür) kavramı ile yakından ilişkili olduğu ve her geçen gün artan bir şekilde, kooperatiflerin, komşulukların ve diğer toplulukların geliştirilmesinde temel unsur olarak kullanılmaya başlandığı anlaşılmaktadır.
Sürdürülebilir tarım kavramın babası olarak bilinen Bill Mollison, permakültürü tarımsal üretkenliği olan, çeşitliliği, kararlılığı ve esnekliği barındıran doğal ekosistemler tasarlamak, geliştirmek ve bakımının bilinçli olarak planlaması şeklinde tanımlamaktadır.
Diğer taraftan, permakültür kavramı, Tazmanya’da 1970’lerde, Avustralya’nın küçük yerleşimlerine yardımcı olabilmek için ortaya çıkarılmış ve geliştirilmiştir. Bu kavram bütünüyle sürdürülebilir insan yerleşimlerinin tasarımı ile ilgilidir. Yaşam alanlarının, bölgesel ölçekte ve ekosistem olarak nitelendirilebilecek şekilde iklim, bitkiler, hayvanlar, toprak, su yönetimi ve insan ihtiyaçları ile bütünleştirilebilmesi konusunda kavramsal ve uygulamalı bir yaklaşım getiren ve yüksek verimlilikte bir sistemdir.
Bu bakımdan değerlendirildiğinde ‘Ekoköy’ kavramının çiftliklerin, bahçelerin, köylerin planlanması ve iş dünyasında, eğitimsel, endüstriyel, organizasyonel ve sosyal tasarımlar için dünya çapında kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu sistemde planlama BÖLGE’leme temel alınarak, en yoğun olarak kullanılan faaliyetler evlere en yakın yerlere ve en az kullanılanlar ise evlere en uzak alanlara yerleştirmeyi hedefleyerek gerçekleştirilmektedir. Sistemin bölgeleme yapısı ise aşağıdaki gibi yapılandırılmaktadır.
- BÖLGE 1_Evler ve gıda bahçeleri
- BÖLGE 2_Kapalı sosyal alanlar ve meyve bahçeleri
- BÖLGE 3_Daha büyük açık alanlar ve ortak bahçeler
- BÖLGE 4_Yedekler, yakıt ormanları, rüzgar siperleri vb.
- BÖLGE5_Yabani hayat koridorları, doğal bitki korunakları
Bu çerçevede, her üç ilden seçilen üç köyde kısa vadede eko – agroturizm için örnek uygulamaların gerçekleştirileceği modeller oluşturulacağı belirtilmiş ve bu amaçla Erzurum’da Sapaca, Erzincan’da Yalınca ve Bayburt’ta Bayraktar köyleri tespit edilmiştir.
Strateji Belgesinde Sapaca Köyü ile ilgili olarak ‘Sapaca Vadisi boyunca dağınık yerleşim gösteren köy ve köyün bulunduğu vadi, tüm ekonomik faaliyetlerin vadi boyunca yayıldığı ekoturizmin ‘niş’lerinin geliştirilebileceği bir konuma sahiptir. Vadi’nin coğrafi ve ekolojik üstünlüğü; yollarının eski rota ve durumunu koruması ile yöredeki turizm alanları içinde eko – agroturizm faaliyetlerinin yapılabilmesi açısından avantajlı durumdadır’ açıklamalarına yer verilmektedir.
‘İnovasyona Dayalı Turizm Stratejisi ve Eylem Planı 2012 – 2023’de seçilen Sapaca Köyü’nün bu özelliklerinin yerinde de görülmesi amacı ile Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA) koordinasyonunda 24 Mart 2012 Eko – Agro Turizm Komitesi üyeleri katılımında bir inceleme gezisi gerçekleştirilmiştir. Bu geziye;
– Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA) Dr. M. Ali ÇAKAL
– Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TTKD) Erkan EFEKAN
– Uzundere Kaymakamlığı Kaymakam Dede Musa BAŞTÜRK
– Uzundere Belediyesi Başkan Yardımcısı Nedim COŞAR
– Sapaca Köyü Muhtarlığı Muhtar Nedim DURAN
– İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Muharrem TÜRKOĞLU
– Gözebaşı Dinlenme Tesisleri Recep KANTAR
– Prenses Alabalık Tesisleri Ahmet DURAN
– Karahan Alabalık ve Dinlenme Tesisleri Nuri KARAHAN
– Akar Alabalık Tesisleri İsmail AKAR
– HARTUR Seyahat Acentesi Devrim KAYMAZ
– ETS Rehberi Sait ESEN
– Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Doç. Dr. Hacı Bayram IŞIK
– Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Doç. Dr. İbrahim KOPAR
– Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araş. Gör. Çağlar ÇAKIR
– Narman Meslek Yüksekokulu Yrd. Doç. Dr. Mahmut DAŞCI
– Doğu Anadolu Turizmi Geliştirme Projesi Proje Yürütücüsü Egemen ÇAKIR
– Uzundere Doğa Gençlik ve Spor Kulübü Derneği (UDOSK) Başkan Musa HAN
– Erzurum Turizm Elçileri Derneği (ERTÜEL) Başkan Mikail TOPDAŞ
– Çağlayan Bilim Kültür ve Sanat Derneği_Başkan Prof. Dr. Faris KARAHAN gibi kamu kurumları, yerel yönetim, sivil toplum kuruluşları, seyahat acentesi, tur rehberi, Sapaca Köyü’ndeki alabalık yetiştiricileri ve ev pansiyonculuğu yapanlar katılmıştır. Diğer taraftan çok sayıda köylü de yapılan bilgilendirme toplantısına katılım sağlamıştır.
Yapılan saha incelemeleri, köy yönetimi, yerel kuruluş yetkilileri ve köylülerden alınan görüşlere bakıldığında ana hatları ile şu değerlendirmeleri yapmanın mümkün olduğu görülmektedir.
– Köyün bilimsel ‘Ekoköy’ kavramı ile geliştirilebilecek bir potansiyele sahip olduğu ve KUDAKA turizm stratejisinde yer almasının isabetli bir karar olduğu,
– Bununla beraber hâlihazırda kış mevsiminde ziyaret gerçekleştirildiğinden diğer mevsimler ile ilgili değerlendirmeye de ayrıca ihtiyaç olduğu (özellikle bağ-bahçe tarımı, seracılık ile yaylacılık faaliyetlerinin anlaşılması bakımından),
– Yerel yöneticilerin (kaymakam, belediye başkanı) genel anlamda kalkınma çabalarını desteklediğini ve proje ya da aktivitelere aktif biçimde katılım sağladıkları,
– Köylülerin proje fikir ve uygulamalarına son 20 yılda uyum sağladıkları ve yeniliğe açık oldukları,
– Köylülerin proje desteği olsun ya da olmasın girişimcilik kapasitelerinin yüksek olduğu,
– Doğu Anadolu Turizmi Geliştirme Projesi, UDOSK ve ERTÜEL faaliyetlerine aktif katılım sağladıkları ve bu faaliyetlerden elde ettikleri tecrübeleri ev pansiyonculuğu ve günübirlik tesis işletmeciliği yönünde değerlendirdikleri ya da bu yönde niyetleri olduğu,
– Hem Uzundere’den hem de Sapaca köyünden KUDAKA’nın 2011 yılı boyunca hazırlığını yaptığı Turizm Stratejisi ve Eylem Planına aktif katılım sağlandığı ve bu stratejide yer alan bazı eylemlerin yer almasına bizzat görüş belirterek katkı sundukları,
– Sapaca Köyü’nün ulusal ve uluslararası kuruluşlarla kendi vadilerinde proje uygulama fikirlerine açık oldukları ve bu konuda yararlanabilecekleri fonların da arayışı içerisinde oldukları,
– Köydeki tarım ve ormancılık faaliyetlerinin ‘Ekoköy’ tanımında ve sınıflandırılmasında kullanılan yöntemlere adaptasyonunun kolay olduğu ve uyumlaştırılabileceğinin açık olduğu,
– Turunçgil, incir ve muz dışında ülkemizde yetişen meyve türlerinin büyük çoğunluğunun cins ya da tür bazında vadide bulunduğu ve bunlardan ceviz, dut ve kızılcığın ekonomik önem arz ettiği,
– Sapaca Vadisi boyunca pek çok yabani bitki türünün bulunduğu ve bunlardan kapari, kuşburnu, yaban eriği (salur), altınçilek ve çaşırın doğal olarak yetiştiği ve köy ekonomisine katkı sağladığı,
– ‘Ekoköy Kavramı’nın sürdürülebilir tarım ve turizmin gelişmesinde tek başına kullanılmasının yeterli olmayacağı bilinmekle birlikte Uzundere’nin sahip olduğu Tortum Gölü, Tortum Şelalesi, Uzunburun Yarımadası, Yedigöller, Tortum Çayı, Öşvank Manastırı gibi doğal ve tarihi değerlerin ve bunlarla ilgili fikir ve projelerin çok güçlü bir yön olduğu ve bu kavramı destekleyeceği,
– Sapaca’nın da içinde bulunduğu bölgede iklimin vejetasyon süresini uzatması ve Mart sonundan Kasım ayı ortasına kadar tarımsal ve turistik faaliyetlerin sürekliliğinin sağlanabiliyor olma potansiyeli, Erzurum’dan 1 – 1,5 ay önce baharın erken ve yine benzer bir zaman diliminde de kış mevsiminin geç geliyor olması,
– Köyün kendine özgü masal, oyunlar, inanışlar gibi folklorik değerlerinin bulunduğu ve bunların araştırmaya ve belgelenmeye ihtiyaç duyduğu,
– Erzurum cazibe merkezinin gelişen kış, tarih-kültür, termal turizm potansiyelini bütünleştirecek ve sağlamlaştıracak ayağının Çoruh Vadisi’nde olması,
– Sapaca Köyü ve Uzundere’nin bu noktaya gelmesinde TC Devleti Destek ve Teşvikleri, KUDAKA, Türkiye Kalkınma Vakfı (TKV), SÜRKAL, UNDP, AB Fonları konusunda deneyimli olmaları ve iyi uygulama örneklerinin varlığı (seracılık, alabalık yetiştiriciliği, süs bitkileri üretimi, fidancılık v.b.)
– KUDAKA tarafından desteklenen Uzundere Belediyesi’nin ‘Stratejik Gelişme ve Turizm Master Planı’ ile Uzundere Kaymakamlığı’nın ‘Tortum Şelalesinin Peyzaj Projesi’ çalışmalarının kamu tarafından sahiplenilmesi ve bu planlarda da doğa koruma, ekoköy gibi kavramlara yer verilmiş olması ve KUDAKA turizm stratejisi ve eylem planı ile paralellik kurulmuş olması
– Hâlihazırda bu komitenin gerçekleştireceği, jeopark, milli park ilan süreci, Çoruh Arberetumu gibi konularla genel hedef bakımından tam bir uyum ve tamamlayıcılık,
– KUDAKA’nın desteklediği ve 2013 yılında Uzundere Belediyesi’nce hayata geçirilecek ‘Uzundere Butik Otel ve Karşılama Merkezi’ projesinin Sapaca Köyü’ndeki turizm faaliyetlerini destekleyici faaliyetlerinin olması,
– UDOSK ve ERTÜEL tarafından bölgedeki önemli ekolojik zenginliklerden ‘Kuş Potansiyeli’nin belirlenmiş olması,
– DADAK tarafından uygulanan proje ile Tortum Gölü’nün su sporları merkezine dönüştürülecek olması,
– Gastronomi kültürünün zenginliği ve bu konuda bir gastronomi kitabının basım aşamasında olması,
– Sarıçam ormanları, Alpin çayırlar, karışık geniş yapraklı orman, dere vejetasyonu gibi doğa koruma ve bitki çeşitliliğine ait kademelenmenin turizmde çekicilik yaratacak kadar zengin olması
Bu değerlendirmeler kapsamında Sapaca Köyü’nün Erzurum’da örnek teşkil etmek üzere ‘İnovasyona Dayalı Turizm Stratejisi ve Eylem Planı 2012-2023’ içerisinde yer almasının stratejik olarak çok doğru bir karar olduğu, bu fikrin bilimsel temelleri olduğu, katılımcılık, sürdürülebilirlik ve yaygınlaştırma gibi kalkınma planlarında öngörülen ilkeler bakımından da desteklenebilir olduğu söylenebilir.
Çağlayan Bilim Kültür ve Sanat Derneği, özellikle ilgili stratejinin son derece geniş bir katılımla hazırlandığı ve bu bölgeden toplantılara geniş bir katılımla ilgi gösterildiğinin açık olduğu bir durumda yerel sahiplenmenin yüksek olduğu proje fikirlerinin ilgili yerde uygulanmasının ve elde edilecek iyi uygulama tecrübelerinin turizm sektörüne eklemlenmeye başlayan TRA1 Bölgesi genelinde uygun il, ilçe ve/veya havzalarda yaygınlaştırılmasının bölgesel kalkınmaya katkı sunacağını değerlendirmektedir.
Çağlayan Bilim Kültür ve Sanat Derneği adına Yönetim Kurulu Başkanı
Prof. Dr. Faris KARAHAN