Bu yazımda hem ekonomik değeri olan bir orman ürünün toplanıp pazarlanmasında yaşanan yanlışlıklardan bahsedeceğim hem de yüksek lisans tez konum olan ‘Tokat’ın Almus İlçesi’nin makro mantar sistematiğine ait bazı fotoğraflar yayınlayacağım.
Morchella cinsine ait ve halk dilinde ‘Kuzu Göbeği Mantarı’ olarak bilinen mantarlar, farklı iklim koşullarına toleransı az olduğu için Türkiye’deki ormanlarda çok yaygın olmayıp, yanlış toplama tekniklerinden dolayı da gitgide azalmaktadır.
Bu mantarlar, Nisan’da yağmurların ardından (uygun sıcaklık aralığında) başlayıp Mayıs’ın ancak ilk haftalarına kadar çok kısa bir dönemde ve genelde dağ kavaklarının bulunduğu yerlerde çıkmaktadır. Ülkemizde en çok İzmir Bergama Yöresi’nde yayılış gösteren bu mantarı alıp işleyen bazı ufak ve orta büyüklükte işletmeler bulunmaktadır. Aynı zamanda bu işletmelere vermek ve ya yurtdışına ihraç etmek için orman köylülerinden kurusunu satın alan aracılar da vardır. Kurusu yıldan yıla değişmekle birlikte 80 TL – 300 TL arasında satın alınmaktadır.
Tokat Almus Yöresi’ndeki orman köylüleri 90’lı yıllarda bu mantarı çuvallarla topladığını söylemektedir. Şimdilerde ise saha çalışmalarında bu miktar beşte birlere kadar düşmüş gözükmektedir. Küresel ısınmanın yarattığı sınırlı etkiyi saymaz isek bunun en önemli nedeni bilinçsiz toplamadır. Mantar çıktıktan sonra olgunlaşmamış genç örneklerin de toplanması mantarın azalmasına neden olan en büyük etkendir.
Mantar meyvesini verdikten sonra yani toprakta belirdikten sonra neme bağlı olarak 7 ila 10 gün kalabilmektedir. Ama köylüler daha yeni çıkmış mantarları da toplamaktadır. En azından 2 ve ya 3 gün beklenebilmiş olsa, mantar sporlarını toprağa atabilme şansına kavuşarak, neslini devam ettirebilecektir (mantar sporları ortalama 25 yıl doğa koşullarında etkinliğini sürdürebilir).
Mantarları toplarken yapılan diğer bir hata ise mantarın dip kısmından bıçakla uygun şekilde alınmamasıdır. Bıçakla alınmayan mantarlar, sökülerek alındığı için altındaki misellerle birlikte çıkar.
Miseller mantarların ağaçları, bizim üstte gördüğümüz sap ve şapka kısmı ise meyvesidir. Ormanların zemin kısmını kaplayan bu misel ağları ekosistemin en önemli parçasıdır. Misel ağları, toprağa düşen her şeyi parçalayarak onu hem kendisi için hem de ormanda bulunan ve ortak yaşadığı diğer canlılar içinde faydalı kısımlara (organik ve inorganik maddelere) dönüştürmektedir.
Görüldüğü gibi hem yukarıda belirtilen yanlış teknikler yüzünden hem de aşırı toplama hırsı yüzünden bu mantar türü yavaş yavaş ülkemizi terk etmektedir. Kültürü de yapılamayan bu değerli ‘Kuzu Göbeği Mantarı’nın daha bilinçli toplanması dileklerimle…
Önemli Not: Doğadaki zehirli ve zehirsiz mantarları ancak bu işle uğraşan bilim adamları ve sertifikalı mantar toplayıcıları anlayabileceğinden kültür mantarlarını tercih ediniz. Çünkü çok iyi bilindiği düşünülen türlerin bile zehirli benzerleri ‘ikiz türleri’ vardır. Yenen bir türün yakınında yer alan zehirli bir benzeri (bazılarını ayırt etmek çok zordur) yanlışlıkla torbaya atılırsa sonucu felaket olur.
Yazı ve fotoğraflar: Coşkun Eroğlu