Kocaeli Büyükşehir Belediyesi adına kentin coğrafyası üzerine çok uzun zamana dayanan çalışmalar yaptım. Yaptığım bu çalışmaların bir kısmı kitap olarak, bir kısmı da belgesel film olarak yayımlandı. Kitap olarak basılan çalışmalar Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nden temin edilebilir. Belgesel film çalışmalarım ise hala Digiturk İztv’de yayımlanmakta.
Bu rakama dikkat: % 1
Ailem ve benim de bir dönem yaşamış olduğumuz Kocaeli ilginç bir şehir. Bir ucu Karadeniz, diğer ucu ise Ege iklim coğrafyasına komşu. Doğusunda Sapanca Gölü bulunan kentin tam orta yerinde ise İzmit Körfezi bulunmakta. Kocaeli sanayi kenti kimliği ile biliniyor. Oysa bu kente sanayinin il topraklarına oranı sadece % 1.
Kocaeli Yarımadası
Kocaeli’nin merkez ilçesi olan İzmit’ten İstanbul’un ilçesi olan Kadıköy’e, Kadıköy’den Şile’ye ve oradan da Kandıra’ya kadar olan coğrafyanın ismi ise Kocaeli Yarımadası. Yani dünyanın en büyük şehrinin Anadolu Yakası’na isim vermiş bir şehir Kocaeli. Tarihsel süreç incelendiğinde bu durum daha net olarak anlaşılır.
Marmara Bölgesi ve Marmara Denizi
Kocaeli, Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biri olan Marmara Bölgesi içinde bulunuyor. Bölge, ismini yörede çok miktarda çıkarılan ve Yunanca mermer anlamına gelen ‘marmaros’tan almıştır. Balkan Yarımadası ile Anadolu arasında köprü niteliği taşıyan bölge, aynı zamanda iki ana kıtayı yani Avrupa ve Asya’yı birbirine bağlıyor. Marmara Denizi, Karadeniz’i Ege ve Akdeniz’e bağlayan bir iç denizdir. Kocaeli’nin bu iki denize de kıyısı bulunmaktadır.
İzmit Körfezi
İzmit Körfezi, tektonik bir hareket sonucu ikiye ayrılarak morfolojisini kazanmış bir çöküntü alanıdır. Bu çöküntü ‘İzmit-Sapanca Oluğu’ veya ‘İzmit-Adapazarı Koridoru’ olarak adlandırılmaktadır. Çöküntü alanının büyük bir bölümünü Marmara Denizi doldurmuştur. Marmara Denizi’nin kuzey doğusunda yer alan ve iki tabakalı bir su kütlesine sahip İzmit Körfezi’nin hidrografik özellikleri genelde, Marmara Denizi ile benzerlik taşımaktadır. Körfez’de bulunan başlıca balık türleri ise; tekir, kalkan, lüfer, sardalya, zargana, hamsi, istavrit, kefal, palamut, çinekop ve mezgittir. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ile Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü-TAGEM) arasında İzmit Körfezi Balıklandırma Projesi’nin protokolü 2016 yılının Aralık ayında imzalandı. İmzalanan protokol ile ‘İzmit Körfezi Balıklandırma Projesi’ne start verildi. İzmit Körfezi Balıklandırma Projesi’yle TAGEM ve ona bağlı enstitülerle işbirliği çerçevesinde İzmit Körfezi’ndeki mevcut balık tür ve çeşitliliğinin zenginleştirilmesi, biyolojik çeşitliliğin korunarak sürdürülebilir kılınması, bölgenin ekonomik gelişmişliğine ve halkın denizden faydalanmasına katkı sağlanması hedefleniyor. Yani yakın bir gelecekte İzmit Körfezi’nde kalkan ve levrekler yüzecek.
Jeomorfoloji
Kocaeli coğrafyasının büyük bölümünü; kuzeydeki Kocaeli Yarımadası’nı kaplayan plato ile bunun üzerindeki küçük tepeler ve güneydeki Samanlı Dağları oluşturmaktadır. İlin kuzeyini oluşturan Kocaeli Yarımadası, jeolojik devirlerde birçok kez sular altında kalmış, sonra tekrar kara haline gelmiştir. Çukur alanları denizin basması sonucu İzmit Körfezi oluşmuştur. Kocaeli ili, Marmara Denizi’nin bir uzantısı olan ve çöküntü havzası konumundaki İzmit Körfezi tarafından, Kuzey Anadolu Fay Kuşağı boyunca ikiye ayrılmış ve kuzeyde Kocaeli Yarımadası ile güneyde Armutlu Yarımadası’na ait yükseltilerle çevrilmiştir. Bu nedenle Kocaeli, morfolojik özellikler itibari ile kuzeyde Kocaeli Yarımadası, güneyde Armutlu Yarımadası ve merkezde İzmit Körfezi olmak üzere üç kısımdan oluşmuştur. Kuzeyde Kocaeli Platosu; bu plato daha çok Karadeniz’e yönelen küçük akarsularla ayrılmış olup üzerinde az sayıda tepe vardır. Bu tepeler arasında en yükseği kuzeybatıda Çenedağ’dır (645 m). Kocaeli platosunun güneyini teşkil eden çöküntü alanları ikinci kısmını oluşturmaktadır. Kocaeli’nin güney kesimini, doğu-batı doğrultusunda uzanan ve yüksek bir kütle oluşturan Samanlı Dağları’nın orta bölümü meydana getirir. İzmit Körfezi ile İznik Gölü, kısmen de Sakarya Nehri arasındaki su bölümü sahasını teşkil eden bu bölüm çeşitli yüksekliklerdeki platolardan oluşur. Özellikle 1602 rakımlı Kartepe, Karlık Dağı (892 m), Dikmen Dağı (702 m) ve Naldöken Dağı (1125 m) gibi önemli yükseltileri ile ilin kuzeyinde yer alan Kocaeli Yarımadası morfolojisinden farklılıklar gösterir. Topoğrafik eğim Kocaeli kuzeyine göre daha diktir.
Topografya
Kocaeli’de, dağlar toplam alanın % 18,8’ini oluşturmaktadır. Samanlı Dağları, Armutlu Yarımadası’ndan başlayıp, güneybatıdan il alanına girer. Bu dağlar, batı-doğu doğrultusunda uzanır. 130 km uzunlukta, 30 km genişliğindedir. Kocaeli’nin Samanlı Dağları kesimi ormanlarla kaplıdır. Genellikle dağların yukarı kesimleri iğne yapraklı ağaçlarla, aşağı kısımları geniş yapraklı ağaçlarla kaplıdır. Denize yaklaştıkça Akdeniz İkliminin bitki örtüsüne (maki) rastlanır. İlin sahil bölgelerinde meyve, sebze ve zeytincilik hâkimdir.
Ovalar, platolar, vadiler
Platolar, il genelinin % 74,6’lük oranında bir alanını kaplar. Daha çok aşınım düzlüğü niteliğinde olan platolar, derelerin oluşturduğu vadilerle yırtılmıştır. Düzlükleri körfezin kuzey kıyısında, Derince ve Körfez ilçeleri ile güney kıyısında Değirmendere ve Başiskele İlçesi arasında bulunur. İlde, çok sayıda küçük dere vadisi de oluşmuştur. Ovalar genellikle akarsuların yığıntılarıyla oluşmuş küçük alüvyal düzlükler niteliğindedir. Karadeniz’e dökülen akarsuların oluşturduğu vadiler, Kocaeli Yarımadası’nın yeni bir biçim almasına yol açan tektonik hareketlerin öncesinde ortaya çıkmış, buna karşılık Marmara Denizi’ne dökülen akarsu vadileri bu hareketlerin sonrasındadır. İzmit Ovası, Kocaeli’deki en önemli düzlüktür. İzmit Ovası, İzmit Körfezi ile Sapanca Gölü arasındaki çöküntü oluğunda yer almaktadır. Ovanın, körfeze yakın kesimlerinde yer yer bataklıklara rastlanır. Ayrıca İzmit Körfezi’nin kıyılarında akarsuların oluşturduğu bir takım alüvyal düzlükler ve deltalar vardır. Bunlardan biri Tavşancıl Deresi’nin İzmit Körfezi’ne döküldüğü kesimdeki delta düzlüğüdür. Bu delta, rüzgâr ve denizin etkisiyle doğu yönünde genişlemiştir. Düzlüğün denize yakın kesimi, orta kesimine oranla daha yüksektir. İzmit Körfezi’nin güneyinde de bir takım delta düzlükler vardır. Kocaeli il topraklarının alüvyal birikim alanlarından biri olan İzmit-Yarımca şeridi ise bu kesimde denize dökülen kısa ya da daha çok sel nitelikli akarsuların yüklerini taşımayarak depolamaları sonucu oluşmuştur. Akarsuların yüklerini taşıyamamalarının nedeni, İzmit Körfezi kıyılarına bugünkü şeklini veren kuzeygüney doğrultusu fay çizgisidir. Akarsular fay çizgisinin oluşturduğu eğim kırıklarından etkilenmiştir. İzmit-Yarımca Bölümü’nün en geniş olduğu kesim, 5 km’yi bulan Tütünçiftlik Yöresi’dir. Bu kuşak doğuda İzmit’e doğru gidildikçe daralır.
Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin 2005 yılında başlatmış olduğu doğa turizm hamlesi 2017 yılı itibarı ile yeni bir boyut kazanacak. Bu konu ile ilgili olarak kısa zaman aralıklarında bilgiler aktaracağım.