Yeşil Bursa olarak anılan bu coğrafya, çok özel bir coğrafyadır. Yeşildir Bursa, zümrüt yeşili. Mavidir Bursa, aynı zamanda turkuvazdır, erguvandır. Bal sarısıdır Bursa. Narçiçeği, kiraz çiçeği, şeftali çiçeğidir Bursa. Evliya Çelebi’nin beş kez ziyaret ettiği bir şehirdir Bursa; ‘Velhasıl Sudan İbarettir Bursa’ deyişi ile bereketli ve şifalı sular diyarıdır. Anıt ağaçları, ormanları ve kanyonları ile doğal bir hazinedir. Ulu bir dağın eteğinde, ulu bir şehirdir Bursa. Bu kadar çok rengin bir arada bulunduğu şehrin yer şekilleri elbette özeldir. Bu ulu şehrin yer şekillerini ortaya çıkaran bu coğrafi yapıya daha yakından bakalım.
Samanlı Dağları ve Uludağ
Bölgedeki önemli dağ sıralarından birini İzmit Körfezi ile Gemlik Körfezi ve İznik Gölü arasında yükselen Samanlı Dağları oluşturuyor. Kuzey ve güney kesimlerinde fay dikliklerinin yer aldığı bu dağ sırası bilhassa Gemlik Körfezi ile İznik Gölü kuzeyinde bir duvar gibi yükseliyor. Samanlı Dağları üzerinde; Taz Dağı (921 m), Kartepe (1602 m) İznik Gölü ile İnegöl Ovası arasında Avdan Dağı ve Gemlik Dağı (1283 m) uzanır. Bölgenin güneydoğusunda Uludağ ve Domaniç Dağları kuşağına geçilir. Burada Bursa Ovası’nın güneyinde birden bire yükselen Uludağ, 2543 metre rakımı ile bölgenin en yüksek dağıdır. Uludağ’ın kuzey yamaçlarında buzulların aşındırması ile oluşmuş göler ve bazı buzul topografyasına ait şekiller bulunur. Bölgedeki yer hareketleri sonucu oluşan faylar boyunca çökme ve yükselmeler meydana gelmiştir. Oluklar, ‘Tersiyer’ sonlarından itibaren başlayan dikey yer hareketleri sonucu oluşmuştur.
Havzalar, oluklar ve ovalar
Gemlik Körfezi-İznik Oluğu, İnegöl Ovası, Uluabat ve Kuş Gölü bu olukların Bursa sınırları içerisinde bulunanlardan başlıcalarıdır. İznik Gölü Havzası; Samanlı ve Katırlı dağları arasında uzanan, esas itibarı ile ‘Pleistosen’ başlarında çökerek bugünkü durumunu almıştır. Havza, daha önce Gemlik Körfezi vasıtasıyla Marmara’ya açılıyordu. Yer hareketleri sonucu Karsak Boğazı’nın ve Karadin Alanı’nın yükselmesi ile İznik Gölü Havzası’nın denize olan bağlantısı kesilmiştir. Gemlik Körfezi’nin 16 kilometre doğusundan başlayarak 32 kilometre uzunluğunda, en geniş yeri kuzey-güney yönünde 10-11,5 kilometre arasında bulunan İznik Çanağı ve gölü yer alır. Gölün en derin yeri 80 metre ve alanı 308 km2’dir. Marmara Denizi’nin güneyinde Gönen ile Bursa arasında az engebeli bir sahada bulunan Uluabat ve Kuş Gölü havzaların çukur kısımları göllerle kaplanmıştır. Birer tektonik küvet içerisinde yerleşen bu göllerden Uluabat Gölü 134 km2 yüzölçümünde olup, en derin yeri 4 metredir. Bu gölün 35 kilometre kadar batısında 166 km2 alan kaplayan Manyas Kuş Gölü en fazla derinliği 5 metredir. Her iki gölün giderinden çıkan sular, Karacabey civarında birleşerek Marmara Denizi’ne dökülür. Kuzeybatı-güneydoğu yönünde 55-60 kilometre genişliğinde ve 250-350 metre yükseklikteki İnegöl Havzası, ‘Miyosen’ başlarında itibaren çökmeye başlamış ve Pliyosen’de iyice belirginleşmiştir. Bu çöküntünün alüvyonlarla dolması ile İnegöl Ovası oluşmuştur. Havzaya kurulan akarsu genç tortulları aşındırarak altta bulunan ‘Neojen’ öncesi temele saplanarak İnegöl ile Yenişehir arasındaki birleştirme boğazını aşmıştır.
Marmara Denizi
Kıtasal bir kabuk üzerinde bulunan Marmara Denizi, küçük bir iç deniz niteliğindedir. ‘Miyosen’ denizinin bir kalıntısı olarak değerlendirilen bu deniz, günümüzdeki şeklini, ‘Neojen’de oluşan dikey tektonik hareketler sonucu almıştır. Yüzölçümü yaklaşık 11,350 km2 olan Marmara Denizi’nin İzmit-Gelibolu arasındaki doğu-batı yönündeki uzunluğu 278 km, Tekirdağ ile güneydeki karşı kıyı arasındaki genişliği ise 74-76 kilometredir. Denizaltı topografyasına baktığımızda, Marmara’nın kuzeyinde doğu-batı yönünde uzanan oldukça derin bir oluk bulunur. Marmara’nın en derin kesimini oluşturan bu olukta üç çukurun derinliği bin metreyi aşar. Kuzey Anadolu Fayı’nın geçtiği bu çukur alanların derinliği batıdan doğuya doğru 1112, 1238 metredir. Güneyde ise derinliği 100 metreyi aşmayan ve oldukça geniş bir alan kaplayan kıta sahanlığı uzanır. Marmara Denizi’nde rüzgârlardan dolayı deniz seviyesinde 1 metreyi bulan seviye değişmeleri olur. Lodos esince; Marmara’nın kuzey kıyılarındaki su seviyesi 1 metre kadar yükselir. Yıldız, poyraz ve karayel estiğinde bu kez Yalova, Mudanya ve Bandırma kıyılarında seviye yükselmesi meydana gelir.
Kocayayla
Kocayayla, Uludağ’ın güneyinde, Bursa’nın en büyük yaylasıdır. Sırtçantam okurları sadece bu yayla ile ilgili yazıyı bilirler. O açıdan bu yayla ile ilgili olarak geniş bilgi vermeyeceğim.
Ketenli Yaylası
Ketenli Yaylası, Uludağ’ın güneyinden Aras Şelalesi’ne ulaşan patikaların çıkış noktasıdır. 1440 metrelik yükseltide bulunan yaylaya Soğukpınar Köyü içerisinden ulaşılır. Yaylanın çevresi karaçam ve meşe ormanlarıyla kaplıdır.
Görecik Yaylası
Büyükorhan ilçe merkezine 6 km uzaklıkta bulunan Görecik Yaylası, doğal güzelliği ve temiz havasıyla yerli ve yabancılar tarafından tercih edilen bir coğrafyadır. Yayla, Büyükorhan Belediyesi tarafından her yıl Haziran ayında düzenlenen Türkmen ve Yörük şenliğine ev sahipliği yapmaktadır.
Bağlı Yaylası
Bağlı Yaylası, Uludağ’ın güneyinde, Soğukpınar Yolu üzerinde bulunur. Yayla, Bursalıların yaz aylarında yoğun olarak kullandıkları bir piknik alanıdır. Bağlı Yaylası’na ulaşabilmek için Bursa’dan Uludağ’a çıkan yol üzerinde, Uludağ Milli Park girişine 100 metre kala sağa sapan Bağlıköyü-Soğukpınar Yolu kullanılır.
Göynükbelen Gölcük Yaylası
Gölcük Yaylası, Orhaneli’nin Göynükbelen Köyü sınırları içerisinde bulunmaktadır. Göynükbelen, Bursa’ya 46 kilometre uzaklıktadır. Yaz mevsiminde köy şenliklerinin yapıldığı yayla 6,2 ha büyüklüğündedir.
Metin ve fotoğraflar: İsmail Şahinbaş