Yeni anayasa oluşturma sürecine katkıda bulunmak üzere aşağıdaki ilkelerin önemli olduğunu düşünmekteyiz. Bu ilkelerin anayasada yer alması, toplumu daha demokratik, çağdaş ve ekolojik bir yaşama taşıyacak, toplumun karşı karşıya bulunduğu bir çok sorunun çözümüne katkıda bulunacağına inanıyoruz.
1) Giriş veya Başlangıç Hükümleri
Bu Anayasa, üzerinde yaşadığı dünyayı gelecek kuşaklardan emanet aldığının bilincinde olan, doğayla uyum içinde yaşamaya söz veren ve bu yaşamın önündeki engelleri kaldırmaya kararlı, herhangi bir koşul olmaksızın barışa inanan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları tarafından yazılmıştır.
2) Devletin Nitelikleri
Türkiye Cumhuriyeti, doğanın ve doğayla bir bütün olan insanın temel hak ve özgürlüklerine dayanan, demokratik, ekolojik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.
Temel Hak ve Özgürlükler
Varlık Hakkı
a) İnsan, bitki, hayvan ve diğer doğal varlıkları ile Doğa (Toprak Ana) bir bütünlük içinde, bir ekosistem olarak var olma hakkına sahiptir. Bu varoluşun temel kaynağı, bu ekosistemin tüm unsurları ile kendini yenileme yeteneğidir. Doğanın bu var olma hakkı, onun parçaları olan insan, bitki, hayvan ve diğer doğal varlıkların da, vazgeçilemez olan yaşam hakkının temelini oluşturur. Devlet, bu hakların kullanılmasının önündeki engellerin kaldırılması için gerekli idari ve yasal önlemleri almakla yükümlüdür.
Doğanın herhangi bir parçasının mülkiyet konusu yapılması ve insanların kullanımı için dahi olsa bir kaynak olarak nitelendirilmesi sonucu doğanın kendini yenileme kapasitesinin engellenmesine yol açacak her türlü eylem ve işlem bu hakkın ihlali anlamına gelir. Bu çerçevede, devlet, ortak doğal varlıklarımız olan toprağın, geleneksel, çoğaltılabilir köylük tohumların, hayvan ve balık türlerinin, ağaç ve ormanların, su, atmosfer ve bilginin insan hakları, kadın-erkek eşitliği gözetilerek toplumun tamamını kapsayacak şekilde kullanılmasını güvence altına almak ve bu varlıkların metalaşması ve patentlenmesini önleyecek düzenlemeleri yerine getirilmekle yükümlüdür.
Gıda ve Su Hakkı
b) İnsanların, hayvanların ve bitkilerin sürdürülebilir bir ekosistem içinde sağlıklı ve nitelikli gıda ve suya öncelikli erişim hakkı vardır. Herhangi bir eylem veya işlem bu önceliği ve hakkı geçici de olsa ortadan kaldırma sonucunu doğuramaz. Devlet, sağlıklı ve nitelikli gıda ve suya erişim güvenliğini sağlayacak tedbirleri almak, bunu yaparken de doğal gıda üretim döngüsünün bozulmasını önleyecek düzenlemeleri yapmakla, gıda politikalarının; gıdaya erişim hakkına dayanmasını, açlık ve yoksulluğu gidermeye yönelik olmasını, temel insani ihtiyaçları karşılamasını, iklim adaletine katkıda bulunmasını sağlamakla yükümlüdür.
Sağlık Hakkı
c) Her vatandaş insanca bir yaşam sağlamak için yaygın, nitelikli ve ücretsiz sağlık hizmetlerine erişim hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılacağı ortamı sağlamak devletin yükümlülüğüdür.
Eğitim Hakkı
d) Her vatandaş, bu belgede özü ifade edilen temel haklar ve özgürlüklere dayalı, eşit, ücretsiz, nitelikli ve kültürel çeşitliliğe dayanan eğitim imkanlarına ulaşma hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılacağı ortamı sağlamak devletin yükümlülüğüdür.
e) Örgütlenme özgürlüğü
Dernek ve Vakıflar
i) Derneklerin kurulma ve faaliyetleri, örgütlenme özgürlüğünü kısıtlayıcı sonuçlar doğurmayacak şekilde kanunla düzenlenir. Her vatandaş, herhangi bir ayrım yapılmaksızın derneklere üye olabilir. Üyelikten doğan haklarını herhangi bir kısıtlama olmaksızın serbestçe kullanır. Devlet adına güç kullanma yetkisine sahip görevlilerin durumu ayrıca kanunla düzenlenir.
Uluslararası dernekler ve vakıflar Türkiye’de, Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarına göre şube açabilir, Türkiye’de kurulu dernek ve vakıflarla işbirliğine girebilir, bu kurumlara bağışlarda bulunabilir ve bağış kabul edebilir.
Türkiye’de kurulu dernek ve vakıflar da, yurtdışında şube açabilir, yurtdışındaki dernek ve vakıflarla işbirliğine girebilir ve bu kurumlara bağışta bulunabilir ve bağış kabul edebilir.
Devlet dernek ve vakıfların tüm işlemlerinin kamuoyu önünde, etkin bir şeffaflık içinde yürütülmesi için gerekli düzenlemeleri yapmakla yükümlüdür.
Sendikalar
ii) Her vatandaş, herhangi bir ayrım yapılmaksızın sendikalara üye olmakta, bu üyelikten doğan haklarını kullanmakta, herhangi bir kısıtlama olmaksızın özgürdür. Devlet adına güç kullanma yetkisine sahip görevlilerin durumu ayrıca kanunla düzenlenir.
Siyasi Partiler
iii) Her vatandaş, herhangi bir ayrım yapılmaksızın siyasi partilere üye olmakta, bu üyelikten doğan haklarını kullanmakta, herhangi bir kısıtlama olmaksızın özgürdür. Siyasi partilerin iç işleyiş süreçleri bu belgede özü ifade edilen hak ve özgürlüklerin ışığında kanunla düzenlenir. Devlet siyasi partilerin tüm işlemlerinin kamuoyu önünde, etkin bir şeffaflık içinde yürütülmesi için gerekli düzenlemeleri yapmakla yükümlüdür. Devlet adına güç kullanma yetkisine sahip görevlilerin durumu ayrıca kanunla düzenlenir. Siyasi partiler şiddete başvurma ve/veya açık ve somut bir şekilde şiddeti özendirme nedenleri dışında kapatılamazlar.
f) İfade ve siyasi süreçlere katılma özgürlüğü
İfade Özgürlüğü
i) Her vatandaş, herhangi bir ayrım yapılmaksızın görüşlerini kişisel veya toplu halde, sözlü, yazılı, görüntülü, herhangi bir medya kanalı kullanarak ifade etme özgürlüğüne sahiptir. Açıkça şiddeti ve suçu özendirmediği, başkalarının kişilik haklarını ihlal etmediği sürece bu özgürlük herhangi bir gerekçe ile sınırlandırılamaz.
Yerinden Yönetim
ii) Devlet, temel olarak merkezi olarak yürüteceği dış güvenlik, planlama, koordinasyon ve denetim işlevleri dışındaki tüm işlevleri yerinden ve seçilmiş yerel yönetimlerle yürütür.
Seçimler
iii) Seçimlerin nasıl yapılacağı, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının siyasi tercihlerinin merkezi ve yerel yasama organlarına tam yansımasını engelleyici herhangi bir kısıtlama ve baraj konmadan, gizli oy, açık sayım, genellik, serbestlik, eşitlik, yargı yönetim ve denetimi ilkelerine bağlı kalmak şartı ile kanunla düzenlenir. Merkezi ve yerel yasama organlarının seçimleri iki yılda bir yapılarak yasama organı üyeleri her iki yıllık dönemde 1/2 oranında yenilenir.
Paydaşların Kararlara Katılımı
iv) İdarenin ve üçüncü şahısların tüm eylemlerinde, bu eylemlerden doğrudan etkilenecek paydaşlar (vatandaşlar ve sivil toplum kuruluşları) merkezi ve yerel idari karar süreçlerine katılma, bu süreçler ve kararlar ile ilgili yargı ve diğer denetim yollarına başvurma hakkına sahiptir. Devlet bu hakkın kullanılmasının önündeki engelleri kaldıracak idari ve yasal düzenlemeleri yapmakla yükümlüdür.
Yasa Önerme
v) Merkezi ve yerel yasama süreçlerinde, yürütme organları ve seçilmiş yasama organı üyelerinin yanı sıra, belli bir sayıda imza toplanması koşulu ile vatandaşların kişisel olarak veya sivil toplum kuruluşları aracılığı ile yasa teklifinde bulunma hakları vardır. Bu hakkın kullanılması ile ilgili yasa ile yapılacak düzenlemeler, bu hakkın kullanımını zorlaştıracak hükümler içeremez. Merkezi ve yerel yasama süreçlerinde sivil toplum kuruluşlarının katılım, görüş ve öneri sunma hakları vardır.
Yasama ve Yürütme Süreçlerinin Şeffaflığı
vi) Merkezi ve yerel yasama süreçlerinde vatandaşların ve sivil toplum kuruluşlarının katılımına imkan verilmesi, yasa hazırlık çalışmalarında şeffaflığın sağlanması adına, yasa yapma süreci, merkezi ve yerel yürütme organlarında yapılan hazırlık çalışmaları dahil olmak üzere kamuya açık bir biçimde şeffaf olarak yürütülür. Bu ilke yürütme organlarının tüm işlemleri için de aynen uygulanır.
Toplantı ve Gösteri Hakkı
vii) Her vatandaş, herhangi bir ayrım yapılmaksızın önceden izin almadan toplanma ve gösteri yapma, toplantı ve gösterilere katılma hakkına sahiptir. Bu hak, şiddete başvurulmadığı sürece herhangi bir nedenle kısıtlanamaz.
Uluslararası Anlaşmalar
g) İlke olarak Türkiye Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletler ve bağlı kuruluşları, Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği, Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından imzaya açılmış ve açılacak, yürürlükte olan veya yürürlük sürecinde bulunan temel insan hakları, çevre, çalışma hayatı gibi temel hak ve özgürlükler ile ilgili uluslararası anlaşma, protokol ve benzeri belgelere taraf olur ve herhangi bir kayıt koymamak koşulu ile onaylar. Türkiye Cumhuriyeti mevzuatı, tüm bu anlaşmalar ile uyumlu hale getirilir. Uyum süreci içinde, bu mevzuat ile çelişen Türkiye Cumhuriyeti mevzuatı uygulanmaz.
Yabancıların Hakları
h) Bu belgede özü ifade edilen haklar ve özgürlükler Türkiye Cumhuriyeti’nin hükümranlık alanı içinde kısa veya uzun süreli bulunan yabancı ülke uyrukluları tarafından da aynı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları gibi kullanılır. Seçme ve seçilme hakkı ile ilgili hak ve özgürlükler saklı tutulabilir.
Greenpeace