Bursa dünya üzerinde pek çok şehrin sahip olmayı düşlediği doğal ve kültürel değerlere sahiptir. İşte bu değerlerden biri de Uludağ’dır. Uludağ, Heredot’un Olympos diye isimlendirdiği, Strabon’un başına Mysia eklediği, kiminin Keşiş Dağı dediği ama yer aldığı bölgedeki heybeti ile ‘Ulu’ sıfatını en çok hak eden bir dağdır.
2543 metre yüksekliği ile kayakçılara, doğaseverlere, dağcılara, araştırmacılara yıllardır kucak açan, onlarca endemik türe ev sahipliği yapan, sularıyla Bursa’yı ve Bursalıları besleyen cömert bir dağdır Uludağ. Bursa’da içilen her suyun, kullanılan her termalin kaynağı Uludağ’dır. Ünlü botanik bilimci Meyer’e göre Uludağ sadece bir dağ değil, aynı zamanda doğal bir laboratuardır. Mitolojideki ismi Bthynian Olympos ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Osmanlı Dönemi’nde ismi Keşiş Dağı olarak anılan Uludağ, 1925 yılında Osman Şevki Bey’in gayretleri ile şimdiki ismini almıştır.
Uludağ Göller Bölgesi
Uludağ Göller Bölgesi, 2543 metrelik zirvenin kuzey yönünde hemen alt kısmında bulunan, yazın bir kısmı kuruyan 7 adet buzul (sirk) gölün bulunduğu alandır. Bu göllerin en büyük ve önemli olanları; Karagöl, Kilimligöl, Buzlugöl ve Heybeligöl’dür. Hakkında çeşitli rivayetler bulunan Karagöl, ‘Dipsizgöl’ isimi ile de bilinir.
Uludağ’ın Çiçekleri
Dünyada 750 binin üzerinde bitki türün bulunduğu ve bunların henüz 500 bin kadarının tanımlandığı tahmin edilmektedir. Ülkemiz ise sahip olduğu eşsiz coğrafi konumu, iklim ve toprak çeşitliliği sayesinde bu zenginlikten önemli bir paya sahiptir. Nitekim Avrupa ülkelerinin tümünde yaklaşık 11 bin bitki türü tespit edilmiş iken, ülkemizde ise 12 bin civarında bitki türünün bulunduğunu literatürün kaydetmesi sahip olduğumuz zenginliğin açık göstergesidir. Bitki çeşitliliği komşularımızdan Yunanistan’da 5500, İran’da 7500, Irak’ta ise 3 bin civarındadır. Ülkemiz, üç farklı bitki coğrafya alanının (Avrupa Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan) bitkilerini barındırır. Bu iklim tipleri, ülkemizdeki bitki varlığını zenginleştirmiştir. Ayrıca ülkemizde yetişen bitki türlerin yaklaşık üçte biri endemiktir, yani bu türler sadece Türkiye’de bulunmaktadır. Bursa’da botanikçilerin çalışmaları çok eski yıllara dayanmaktadır. Bu araştırmacılar; Tournefort (1700-1702), Sibthorb (1728), Aucher (1830), Grisebach (1839), Boissier (1842), Thirke (1839-1842), Clementi (1849-1850), Barbey (1873), Bornmüller (1899-1929), Formanek (1890), Nemetz’dir (1894-1897). Bursa coğrafyasında dağların kuzeye bakan yamaçları kayın, gürgen, meşe, ıhlamur, dişbudak, kestane, akçaağaç ve çınar türlerinden oluşan yayvan yapraklı nemli ormanlar oluşturmaktadır. Karaçam ve göknar gibi iğne yapraklı yapraklar dağların yüksek kesimlerinde bulunur. Deniz kenarından, 600-800 metreye kadar olan bölümdeki orman varlığını kızılçam ve fıstık çamları oluşturmaktadır. Gemlik Körfezi ve Mudanya sahili ile bölgenin alçak kesimlerinde (300-500 metre arası) Akdeniz ikliminin tipik bitki örtüsü olan ve başlıca Kocayemiş (Arbutus unedo), Sandal ağacı (Arbutus andrachne), Funda (Erica arborea), Defne (Laurus nobilis), Kermez meşesi (Quercus cocciferae), Akçakesme (Phillyrea latifolia), Katran ardıcı (Juniperus oxycedrus), Zeytin (Olea europea), Menengiç (Pistacia terebinthus), Erguvan (Cercis ciliquastrum), Katırtırnağı (Spartium junceum), Laden (Cistus cretius, Cistus salviifolius), Lavanta (Lavandula stoeckas L.) türlerinden oluşan maki yer almaktadır. Makinin tahrip edildiği alanlarda ise Abdestbozan (Sarcopoterium spinosum), Laden (C. creticus ve C. laurifolis) ve Çirişotu’ndan (Asphodelus aesvitus) oluşan garig formasyonu görülür. Vadi ve dere kenarlarında nemli alanlarda Çınar (Platanus orientalus), Söğüt (Salis sp.) Kavak ve Kızılağaç (Alnus) türleri yaygın olarak bulunmaktadır. ’Önemli Bitki Alanı’ olarak belirlenmiş olan Uludağ, çok çeşitli habitata sahip olması ile zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Dağın alt kademelerinden zirveye doğru değişen iklimsel özelliklerinin yanında buzul gölleri, akarsu, dereler, çeşitli çayırlık alanlar, otsu, çalılık, ağaçlık ve ormanlık alanları çeşitliliğin var olmasında pay sahibidir. Uludağ’da, bugüne kadar 1308 bitki türü tespit edilmiş olup, bunların 30’u Uludağ, 107’si Türkiye endemiği olmak üzere toplam 137 endemik türe ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca küresel ölçekte nesli tehlike altında olan 3, Avrupa ölçeğinde ise 54 türün yaşam alanını oluşturmaktadır. Ülkemizin önemli bir endemik ağaç türü olan Abies nordmanniana (Steven) Spach subsp. bornmuelleriana (Mattf) (Uludağ Göknarı) adını Uludağ’dan almıştır. Uludağ’ın eteklerinden başlayıp zirveye kadar farklı yüksekliklerde yer alan farklı vejetasyon kuşakları dünyada çok az görülen bir özellik olup Uludağ’a ayrı bir önem kazandırır.
Lauretum Kuşağı; Bursa coğrafyasında deniz seviyesinden 350 metreye kadar olan kuşağı oluşturur. Defne (Laurus nobilis), Funda (Erica arborea), Zeytin (Olea europea), Kurtbağrı (Ligustrum vulgare), Kocayemiş (Arbutus unedo), Girit ladeni (Cistus creticus), Katran ardıcı (Juniperus oxycedrus), Meşe (Quercus sp.), Fındık (Coryllus avellana) gibi türlerden oluşan bir maki formasyonu oluşturmaktadır.
Castanetum Kuşağı; Bursa coğrafyasında deniz seviyesinden 350 ile 700 metre arasındaki Kestane (Castanea sativa), Ardıç (Juniperus oxycedrus), Erguvan (Cercis siliquastrum), Akçakesme (Phillyrea latifolia), Katırtırnağı (Spartium junceum), Meşe (Quercus sp.), Alıç (Crataegus monogyna), Fındık (Coryllus avallana), Girit ladeni (Cistus creticus), Kızılcık (Cornus mas) ve Yabani gül (Rosa canina) gibi türlerden oluşmaktadır.
Fagetum Kuşağı; 700 ile 1500 metreler arasındaki bu kuşak Kayın (Fagus orientalis), Karaçam (Pinus nigra subsp. nigra var. caramanica), Meşe (Quercus sp.), Kestane (Castanea sativa), Gürgen (Carpinus betulus), Titrek kavak (Populus tremula) gibi türlerin meydana getirdiği karışık ve yer yer saf kayın ormanlardan oluşmaktadır. Karaçam, çoğunlukla Kayın ve Göknar ağaçları ile karışık ormanlar oluşturur. Ayrıca 1000-1200 metreler arasında Uludağ’ın çeşitli yamaçlarında saf ormanlar halinde bulunmaktadır.
Abietum Kuşağı; 1500 metre ile 2100 metre arasındaki bir kuşaktır. Bu kuşak Uludağ’ın doğu ve güney yamaçlarında 1200 metreden başlayan Göknar ormanları çoğunlukla (Abies bornmuelleriana subsp. nordmanniana) saf ormanlar oluşturur. Ancak bazı yerlerde bu yapıya Karaçam (Pinus nigra subsp. nigra var. caramanica), Gürgen (Carpinus betulus), Bodur ardıç (Juniperus communis var. saxatilis), Yabani Mersin, Ayı üzümü (Vaccinium myrtillus), Yabani erik (Prunus divaricata), Üvez (Sorbus aucoparia) gibi türlerinde de katıldığı karışık ormanlar yer alır.
Uludağ’ın endemik ve nadir çiçek türleri listesinde 30 çiçek bir bitki yer alıyor
Uludağ’da, Mayıs ile Temmuz ayları arasında çiçeklenen Düğün Çiçeği (Ranunculus fibrillosus C. Koch) 1800 ile 2400 metreler arasında Alpin nemli çayırlıklar ve bodur ardıç topluluklar arasında yayılış gösteriyor. Düğün Çiçeği; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Hassas, Tehlike Altına Girebilir’ sınıfında yer alıyor.
Mayıs ile Haziran ayları arasında çiçek açıp, 1850 metre ile 2080 metreler arasında yayılan Ayıgülü (Paeonia mascula (L.) Mill supsp. arasicola Kaynak, Daşkın & Yılmaz subsp. nova) Fagus-Quercus ormanı açıklılarında ve kenarlarında, J. communis toplulukları arasında yaşamaktadır. Ayıgülü; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer alıyor.
Ulu Kazteresi ya da Kaz Otu (Arabis drabiformis Boiss), Haziran ile Ağustos ayları arasında çiçek açar. Uludağ’ın 2100 ile 2300 metreleri arasında kayalık, taşlık yamaçlar ve kayalıklar arasında yetişen çiçek, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Hassas, Tehlike Altına Girebilir’ sınıfında yer alıyor.
Bursa Karanfili (Dianthus geokayi Kaynak, Yılmaz & Daşkın), Haziran ile Temmuz ayları arasında çiçek açıp, 800 ile 1000 metreler arasında yayılış gösteriyor. Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer alan Bursa Karanfili, serpantin alanlarda, Pinus bruta, Juniperus oxycedus subsp. oxycedrus, Quercus coccifera, Cistus creticus, Linum pamphylicum subps. olympicum, Promethum chrysanthum subps. uludagense, Alyssum dudleyi ile birlikte yaşamaktadır.
Uludağ’da, 2200 ile 2300 metreler arasında Temmuz ve Ağustos aylarında çiçeklenen Çevgen (Gypsophila olympica Boiss), taşlık, kayalık yamaçlar ve kaya yarıkları arasında yaşamaktadır. Çevgen, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer alıyor.
Kuzukulağı, Labada ya da Efelek (Rumex olympicus Boiss) olarak bilinen çiçek, Haziran ve Ağustos aylarında çiçek açar. 1800 ile 2200 metre arasında yol su kenarlarında yetişen çiçek, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Yetersiz Veri’ sınıfında yer alıyor.
Kaynak Keteni (Linum pamphylicum Boiss. & Heldr. ex Planch. subps. olympicum Kaynak & Yılmaz), Mayıs ile Haziran aylarında çiçek açıp, Pinus orman altı, orman kenarları yamaçlarda yetişmektedir. Kaynak Keteni; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer almaktadır.
Çobaniğnesi (Erodium sibthorpianum Boiss. subps. sibthorpianum), Temmuz ile Eylül ayları arasında çiçek açıp, 2200 ile 2400 metreler arasında taşlık ve kayalık yamaçlarda yetişmektedir. Çobaniğnesi; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer almaktadır.
Ulu İğnelik (Erodium olympicum Gemici & Leblebici), Temmuz ile Ağustos ayları arasında çiçek açıp, taşlık ve kayalık yamaçlarda, 2200 ile 2400 metreler arasında yaşamaktadır. Ulu İğnelik; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer almaktadır.
Uludağ Geveni (Astragalus sibthorpianus Boiss), Uludağ’ın Alpin kuşağının taşlık yamaçları üzerinde, 2100 ile 2400 metreler arasında, Haziran ile Temmuz ayları arasında çiçeklenmektedir. Uludağ Geveni; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer almaktadır.
Ulu Kayagöbeği (Promethum chrysanthum Boiss.) Hart subps. uludagense Kaynak, Yılmaz & Daşkın), Uludağ’da sadece Temmuz ayı içerisinde çiçek açıp, 890 metrede kaya yarıkları içerisinde yetişmektedir. Ulu Kayagöbeği; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer almaktadır.
Civanperçemi (Achillea multifida (DC.) Boiss), Haziran ile Ekim ayları arasında çiçek açıp, 1700 metreden başlayarak zirveye kadar olan alan içerisinde, Uludağ Göknarı açıklıları, Alpin yamaçlar, su ve yol kenarlarında yetişmektedir. Civanperçemi; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer almaktadır.
Uludağ’ın 1600 metrelik yükseltisinde, Abies orman açıklıkları ve kayalıklar arasında Temmuz ayında çiçek açan Turanotu (Senecio hypochionaeus Boiss.var. hypochionaeus), Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer almaktadır.
Yalancı Papatya (Tripleurospermum pichleri), Ağustos ayında çiçek açan, Abies-Fagus orman açıklıkları, orman yolları kenarlarında 1500 ile 1690 metre yükseltiler arasında yetişmektedir. Yalancı Papatya; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Yetersiz Veri’ sınıfında yer almaktadır.
Uludağ Kangalı (Carduus olympicus Boiss. subsp. olympicus), Haziran ile Eylül ayları arasında çiçek açıp, 1800 ile 2200 metrelik yükseltiler arasında kayalık yamaçlar, açık alanlar, bodur ardıç toplulukları arasında, su ve yol kenarlarında yetişmektedir. Uludağ Kangalı; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer almaktadır.
Uludağ’ın güneyinde, 900 ile 1000 metrelik yükseltiler arasında yetişen Ece Dikeni (Centaurae kaynakiae Daşkın & Yılmaz), Haziran ile Temmuz ayları arasında yetişmektedir. Ece Dikeni; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer almaktadır.
Mavi Şahinotu (Hieracium bithynicum (Zahn) P.D. Sell & C. West), Temmuz ayında çiçek açıp, 1750 metrelik yükseltide, taşlık, kayalık yamaçlarda ve açık alanlarda yetişmektedir. Mavi Şahinotu; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Yetersiz Veri’ sınıfında yer almaktadır.
Meşe Şahinotu (Hieracium leptodermum (Zahn) P.D. Sell & C. West), Haziran ile Temmuz ayları arasında çiçek açıp, 300 ile 2200 metrelik yükseltiler arasında, Fagus-Pinus-Quercus orman açıklıkları, Abies-Fagus orman kenarları, Abies-Fagus-Pinus orman altları, Fagus-Carpinus-Corylus-Castanea orman kenarları, gölgeli yamaçlar ve kayalık yamaçlarda yetişmektedir. Meşe Şahinotu; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Yetersiz Veri’ sınıfında yer almaktadır.
Uludağ’da, Temmuz ayında çiçek açan Oğul Şahinotu (Hieracium crinitum Sm), 1600 metrelik yükseltide, Abies orman açıklıları ve kayalık yamaçlarda yetişmektedir. Oğul Şahinotu; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Yetersiz Veri’ sınıfında yer almaktadır.
Uludağ Kıskısı (Crepis aurea (L.) Cass. subsp. olympica (C.Koch) Lemond), Ağustos ayında çiçek açıp, 2200 metreden Alpin kuşağın taşlık yamaçlarında yetişmektedir. Uludağ Kıskısı; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer almaktadır.
Yayla Gökçesi (Jasione supina Sieber subsp. Supina), Temmuz ve Ekim ayları arasında çiçek açan ve yalnızca Uludağ’da bilinen bu nadir tür, 1900 ile 2400 metreler arasında kayalık taşlık yamaçlar, bodur ardıç ve Festuca birlikleri arasında yetişmektedir. Yayla Gökçesi; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Hassas, Tehlike Altına Girebilir’ sınıfında yer almaktadır.
Ulu Sığırkuyruğu (Verbascum olympicum Boiss), Haziran ile Eylül ayları arasında çiçek açıp, 900 ile 2000 metrelik yükseltiler arasında, Abies-Fagus orman açıklıklarında, bodur ardıç toplulukları arasında, çayırlık ve bozulmamış alanlar ile yol kenarlarında yetişmektedir. Ulu Sığırkuyruğu; Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehdide Açık’ sınıfında yer almaktadır.
Mayıs ile Haziran ayları arasında çiçek açan Uludağ Bitotu (Pedicularis olympica Boiss), 1800 ile 2200 metreler arasında, dere kenarları ve nemli çayırlıklarda yetişmektedir. Çiçek, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Hassas, Tehlike Altına Girebilir’ sınıfında yer almaktadır.
Ulu Kekik (Thymus bornmuelleri Velen), Temmuz ve Eylül ayları arasında çiçek açıp, 1200 ile 2500 metrelik yükseltiler arasında Abies-Fagus-Pinus orman içi açık alanlar, kayalık taşlık ve bodur ardıç toplulukları arasında yetişmektedir. Ulu Kekik; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Hassas, Tehlike Altına Girebilir’ sınıfında yer almaktadır.
Yoğurtotu ya da Ulu İplikçik (Galium olympicum Boiss), Haziran ile Ağustos ayları arasında çiçek açıp, 1800 ile 2450 metrelik yükseltiler arasında Uludağ’da, Alpin ve supalbin kuşakta, kaya yarıkları, bodur ardıç toplulukları içlerinde, taşlık, kayalık yamaçlarda yetişmektedir. Yoğurtotu; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Hassas, Tehlike Altına Girebilir’ sınıfında yer almaktadır.
Ulu Sasal (Ornithogalum joschtiae Speta), Mayıs ayında çiçek açıp, 1750 ile 2100 metrelik yükseltiler arasında Pinus-Fagus orman altları, Juniperus communis toplulukları arası, taşlık yamaçlar arasında yetişmektedir. Ulu Sasal; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer almaktadır.
Nisan ile Mayıs ayları arasında çiçek açan Uludağ Çiğdemi (Crocus gargaricus Herb. subsp. herbertii B. Mathew), 1388 ile 1500 metrelik yükseltiler arasında, Abies-Fagus ormanı açıklıkları, meralık alanlar ve nemli çayırlık alanlarda yetişmektedir. Uludağ Çiğdemi; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer almaktadır.
Kara Ayakotu (Carex nigra (L.) Reich. subsp. nigra), Ağustos ayında çiçeklenip, 1900 ile 2250 metrelik yükseltilerde, Alpin taşlık yamaçlarda yetişmektedir. Kara Ayakotu; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer almaktadır.
Benli Yumak (Festuca punctoria Sibth. & Sm), Temmuz ayında çiçek açıp, 1800 ile 1900 metrelik yükseltiler arasında Juniperus communis toplulukları arası, çayırlık alanlar, Alpin kayalık ve taşlık yamaçlarda yetişmektedir. Benli Yumak; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Tehlike Altında’ sınıfında yer almaktadır.
Kızıl Yumak (Festuca rubra L. subsp. pseudorivularis Markgr. – Dann), Temmuz ayında çiçek açıp Uludağ’da, Abies ormanı açıklıklarında, J. communis toplulukları arasında, Alpin taşlık yamaçlarda, nemli çayırlıklarda, 1600 ile 2200 metrelik yükseltiler arasında yetişmektedir. Kızıl Yumak; Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) Tehlike Altında Kırmızı Listesi’nde ‘Çok Tehlikede’ sınıfında yer almaktadır.
Uludağ Göknarı (Abies nordmanniana (Steven) Spach subsp. bornmuelleriana (Mattf) Coode & Cullen), Türkiye endemiği bir ağaçtır. Uludağ’da 1200 ile 2000 metrelik yükseltiler arasında saf ormanlar veya Carpinus-Fagus ve Pinus türleri ile birlikte karışık ormanlar oluşturmaktadır. 35 metreye kadar uzayabilen göknarlar, genç sürgünlerin kabukları başlangıçta gri, daha sonra grimsi-siyah tüysüz olur. Yaprakları şerit şeklinde veya şerit-dikdörtgen şeklinde, tepesi kesik, düz – uç kısımda girintili veya çentiklidir. Tomurcuklar reçinelidir. Kozalaklar silindirik ve reçineli, brakteler kozalak pulları arasından dışarı uzanır.
Metin ve fotoğraflar: İsmail Şahinbaş