İznik Gölü Havzası’nın da içerisinde bulunduğu Bursa toprakları, ülkemiz coğrafyası içerisinde Marmara Bölgesi’nin Güney Marmara Bölümü’nün Bursa Yöresi, Karasi Yöresi, Dağ Yöresi ve Samanlı Yöresi’nde yer alıyor. Güney Marmara Bölümü, dağlar arasına yerleşmiş göller ile verimli ovaların ve tarıma dayalı sanayinin bulunduğu bir alandır.
Bursa’nın topraklarının yaklaşık % 35’ini dağlar kaplamaktadır. Dağlar genellikle doğu-batı yönünde uzanan sıradağlar şeklindedir. Orhangazi’nin batısından Gemlik Körfezi’nin batı ucunda bulunan Bozburun’a doğru Samanlı Dağları uzanmaktadır. Gemlik Körfezi’nin güney yüzünü kaplayan ve Bursa Ovası’nı denizden ayıran Mudanya Dağları, İznik Gölü’nün güneyi ile Bursa Ovası’nın kuzey kesimleri arasında yer alan Katırlı Dağları, Mudanya Dağları’nın uzantısı olan Karadağ ve Marmara Bölgesi’nin en yüksek dağı olan Uludağ’dır (2543 m).
Samanlı Yöresi
Bursa’nın topraklarının bulunduğu Marmara Bölgesi’nin Güney Marmara Bölümü dört yöreden oluşur; Samanlı, Karasi, Dağ ve Bursa yöresi. Bu dört yörede de Bursa’nın toprakları bulunmaktadır. İznik Gölü Havzası’nın içerisinde bulunduğu Samanlı Yöresi, kuzeyde İzmit Körfezi, Sapanca Gölü, güneyde Pamukova-İznik-Gemlik Körfezi arasında Samanlı Dağları’nı ve bu dağlık kütlenin Marmara Denizi’ne doğru sokulduğu Armutlu Yarımadası’nı içine alan yöredir. Burası kuzey ve güneyinde çöküntü alanlarının uzandığı bir horst şeklidedir. Samanlı Yöresi’nin kuzeyindeki Akyazı-Sapanca-Gölcük-Yalova arasında Kuzey Anadolu Fayı ile güneyde Gemlik-İznik arasında faylar geçer. Yörenin en önemli özelliği; yerleşmelerin dağ ile ova arasındaki yamaçlarda bahçeler içerisinde kurulmuş olmasıdır. Yörenin doğusunda İznik Gölü’nün doğusunda kurulmuş olan İznik, İlkçağ’ın başlarında kurulmuş önemli bir yerleşmedir. Roma İmparatorluğu Dönemi’nde önemi artan İznik, bir ara Bizans Devleti’nin merkezi olmuş. 14. yüzyılın başlarında Bursa’dan önce Osmanlı Devleti’ne merkez olan İznik, nitelikli sanat değerine sahip eserlerle donatıldı. Kent çinicilik merkezi haline geldi. Gür ormanların yer aldığı Samanlı Dağları kütlesi ise yörenin tenha kesimini oluşturur.
Samanlı Dağları
İznik Gölü Havzası’nın kuzeyini boydan boya Samanlı Dağları kaplamaktadır. Silsile, Yalova, Kocaeli ve Sakarya illeri ile Bursa’nın il sınırını da oluşturmaktadır. Bu dağ sırası aynı zamanda Karadeniz iklimi ile Akdeniz iklimi arasında bir set oluşturuyor. İşin ilginç tarafı; bu dağ sırası eski Bithynia ile Mysia’nın da sınırını oluşturuyordu. Dağ sırasının Antik Çağ’daki ismi Arganthonios idi. Ksenodokhion’dan (Yalova) Kios’a (Gemlik) uzanan yol Samanlı Dağları’nı aşmaktaydı. Yol üzerinde bulunan Pythia (Yalova’ya yakın termal alan), bu dağların batısındaki eski yerleşim alanlarından biriydi ve bugün de sıcak su kaynaklarıyla ününü sürdürmektedir. Samanlı Dağları, Armutlu Yarımadası’ndan başlayıp, batı-doğu doğrultusunda uzanır. 130 km uzunlukta, 30 km genişliğindedir.
Katırlı Dağları
Katırlı Dağları, İznik Gölü’nün güneybatısında yükselen bir dağ sırasıdır. Silsile İznik Gölü ile Yenişehir Ovası’nı birbirinden ayırır. Batıdan doğuya doğru uzanan Mudanya Sıradağları’nın bir bölümü oluşturan Katırlı Dağları, Sakarya Nehri’ne kadar uzanmaktadır. Bitki ve hayvan çeşitliliği açısından çok zengin olan bölgenin kuzey yamaçları geniş yapraklı ağaçlarla kaplıdır. Silsilenin güney yamaçları ise iğne yapraklı ağaçlar ve maki topluluklarından oluşmaktadır. Bu dağ sırası; İznik’in güneydoğusunda yükselen Avdan Dağı (900 m), Orhangazi Narlıca Kasabası’nın güneyinde Hisarkale (835 m), Gemiç Köyü güneyinde Üçkaya (1283 m) gibi yükseltilere sahiptir.
İznik Oluğu ve Ovası
Gemlik Körfezi-İznik Oluğu, İnegöl Ovası, Uluabat ve Kuş Gölü, Bursa sınırları içerisinde bulunan oluklardan başlıcalarıdır. İznik Gölü Havzası; Samanlı ve Katırlı dağları arasında uzanan, esas itibarı ile ‘Pleistosen’ başlarında çökerek bugünkü durumunu almıştır. Havza, daha önce Gemlik Körfezi vasıtasıyla Marmara’ya açılıyordu. Yer hareketleri sonucu Karsak Boğazı’nın ve Karadin Alanı’nın yükselmesi ile İznik Gölü Havzası’nın denize olan bağlantısı kesilmiş. Gemlik Körfezi’nin 16 kilometre doğusundan başlayarak 32 kilometre uzunluğunda, en geniş yeri kuzey-güney yönünde 10-11,5 kilometre arasında bulunan İznik Çanağı ve gölü yer alır. Gölün en derin yeri 80 metre ve alanı 308 km2’dir.
İznik Gölü
Ünlü Türk gezgini Evliya Çelebi’nin; ‘Velhasıl Bursa sudan ibarettir’ sözü Bursa’nın su zenginliğinin en büyük göstergesidir. Bölgenin geniş bir alan kaplamaması nedeniyle, kaynağını İç Anadolu ve İç Batı Anadolu’ndan alan Sakarya Nehri dışında büyük akarsular yoktur. Bursa’nın içerisinde bulunduğu Güney Marmara’da Susurluk Çayı geniş bir havzayı kapsar. Simav Çayı ismi ile doğan çay, Manyas ve Apolyont göllerinden çıkan akarsular ile Bursa Ovası’ndan gelen Nilüfer Çayı’nı da alarak Marmara Denizi’ne dökülür. Bölgenin doğusunda tektonik oluklarla yerleşmiş göller yer alır. Göllerin hepsi dışarıya akışlı olduklarından suları tatlıdır. Bursa sınırları içerisinde bulunan Uluabat ve İznik gölleri, Sapanca ve Manyas gölleri gibi tektonik kökenlidir.
Marmara Bölgesi’nin en büyük, Türkiye’nin ise beşinci büyük doğal gölü olan İznik Gölü tektonik bir tatlı su gölüdür. Göl bütünüyle tarım alanları ve zeytinliklerle çevrilidir. Göl, İznik ile Orhangazi ilçelerinin ortasında bulunmaktadır. Alan, sık sazlıkların arasında karışık koloniler kuran Küçük Karabatak ve Gece Balıkçılı ile özel çevre koruma alanı ölçütlerine uyar. İznik Gölü 1990 yılında SİT alanı ilan edilmiştir. Yaklaşık 9 bin hektar tarım arazisi göl suyuyla sulanmaktadır. Yapımı süren tesislerle bu alanın 6.945 hektar daha artırılması öngörülmüştür. Bunun yanı sıra, göl kıyısındaki tarım alanlarının sulanması için çiftçiler tarafından pompayla su çekilmektedir. Suları tatlı olan gölde sazan ve yayın balığı ile kerevit yetişir. Turizm bakımından da önem taşıyan İznik Gölü, yüzme, kano ve sörf gibi su sporları için idealdir.
Biyolojik Çeşitlilik
Marmara Bölgesi’nin bitki örtüsü, ekolojik yönden Karadeniz ve Akdeniz bölgeleri ile bu bölgeler arasındaki geçiş bölgesi olan Marmara Geçiş Bölgesi olmak üzere üç bölgeye ayrılır. Bölgenin Karadeniz kıyıları Karadeniz Bölgesi, Biga Yarımadası’nın batı ve Gelibolu Yarımadası Akdeniz, Bursa’nın da içerisinde bulunduğu geriye kalan bölgelerde Marmara Geçiş Bölgesi içerisinde yer alır. Bursa’nın içerisinde bulunduğu Güney Marmara’da, yüksek dağların kuzeye bakan yamaçlarının alt seviyesinde geniş yapraklı ormanlar, üst kısımlarda ise sıcaklığın düşmesine bağlı olarak iğne yapraklı ormanlar yaygın duruma geçer. Bu konuda Bursa’da en zengin ormanlar Uludağ-Domaniç ve Samanlı dağlarında görülür. Marmara Deniz’i kıyılarında ve tektonik kökenli olukların alt kesimlerinde çoğunlukla Akdeniz kökenli çalı (maki) toplulukları hâkimdir. Tabansuyu seviyesinin yüksek olduğu kesimlerde ise nemcil bitkiler yetişir. Bölgenin bitki örtüsü ekolojik özelliklere bölümlere ayrılır.
İznik Gölü Havzası, kuzeyden gelen Karadeniz yağmurları ile beslenmektedir. Ege’nin bereketli güneşi ile bereketlenen havzada Nisan ayından Ocak ayına kadar meyve ve sebze yetişmektedir. İznik Gölü Havzası, doğal ve kültürel değerleri ile insan yaşamının anlamlı kılacak tüm değerlere sahiptir.
Metin ve fotoğraflar: İsmail Şahinbaş