“Safranbolu evleri yüzyıl önceki Türk yaşantısını çok iyi yansıtan sağlam bir mimarlık bilgisiyle kurulmuşlardır. O devrin ekonomik kaynakları, kalabalık aile yapısından doğan yaşama biçimi, sanata dönüşen teknolojisi bu evleri biçimlendirmiştir. Kent ve mahalle dokusundan, evin bölümlerine kadar yüzyılların deneyiminden geçmiş ve gelenekselleşmiş bir mimarlık ürünü görülür. Bu evleri incelerken eskinin akılcı, tüm insana dönük değer yargılarını anlayabileceğimiz gibi uygarlığımızın şimdiki gidişini de değerlendirebiliriz.” (*)
Sadelik içinde soyluluk
Bu bağlamda Safranbolu, eski kent örneklerinin başında gelen ayrıcalık ve özellik taşıyan bir dokuya sahiptir. Bu doku, Osmanlı’dan günümüze kadar gelebilmiş; kültürün somut değerleriyle yaşayabilen az rastlanır estetik ve güzelliktedir.
Eskiden (1950’li yıllara kadar) Safranbolu’da her ailenin iki evi bulunuyordu. Evlerin biri kışlık yaşamın sürdüğü Şehir’de; diğeri ise iklimsel ve doğal olanaklar yönünden adeta bir yayla niteliği olan yazlık kesim Bağlar’daydı.
Emirhocazade Ahmet Beyler Evi, yazlık kesimde Değirmenbaşı Semti’ndedir. Başodası ile ünlenmiştir. En az 250 yıllık bir geçmişe sahiptir. Padişah III. Selim’in Safranbolu Sadrazamı İzzet Mehmet Paşa’nın (Doğumu 1743 – Ölümü 1812) kız kardeşinin bu eve gelin gelmiş olması görkemli yapılmasına neden teşkil eder. Odanın yapımında 15 binden fazla ahşap eleman simetrik biçimde bezenmiş ve çivi kullanılmamıştır.
Oda girişinde yüklük, odun dolabı ve oymalar vardır. Dolap kapakları ‘tablalı’dır. Dolap kapaklarının örtüştüğü yerde yontma bezemeli ‘biniler’ bulunur. Odanın en gizemli öğesi, kenarları geçmeli küçük tablalardan oluşan tavanı ile ortasında aşağıya doğru sarkan aynalı, çok köşeli, safran boyalı tavan göbeğidir. Ayna oda içinde oturanların birbirlerini görmelerine aracılık eder ve ışığı zemine yönlendirir. 8 pencere önünde bulunan sedirler çok işlevseldir. Külahlı ocak ve iki yandaki ‘koltuk taşları’ sediri sınırlar. Ocağın üzerindeki külah ve ‘yaşmak’ yarım koni şeklindedir. Yedişer dilimli külah ve yaşmağın yanında 3 gözlü, süslü oymalar vardır.
Tepe pencereleri evin renkli gözü, avizesi konumundadır. Sahibi Nezihe Kadıoğlu Aycan ile kardeşi Orhan Aycan; Safranbolu’nun en görkemli evini yerli yabancı konuklarla paylaşmanın mutluluğunu yüksünmeden yıllardır sürdürmektedirler.
Emirhocazade Ahmet Beyler Evi, ‘her şey insanlar içindir’ ilkesinin tanığı gibi. Eminim ki gördükten sonra bize hak vereceksiniz…
Yazı: Aytekin Kuş, fotoğraf: İsmail Şahinbaş
Sırtçantam 4. sayı, Nisan 2005
(*) Prof. Dr. Reha Günay (Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu – 1981)