Anadolu’nun kaybolmakta olan atalık tohumları, Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği’nin geliştirdiği tohumtakas.org internet sitesinde takasa açıldı. Adım Adım Oluşumu bağışçılarının desteği ve Buğday Derneği’nin kendi olanaklarıyla geliştirdiği sistem; ‘atalık ve tehlike altındaki tohumların bulunup, ekilip, takas edilerek yaygınlaştırılması’ amacıyla 25 Mart Salı gününden itibaren kullanıma sunuldu.
Yaşamın sürekliliğini temsil eden atalık tohum çeşitleri, iklim değişikliklerine uyumu, besleyici değeri ve lezzetinin yanı sıra biyolojik çeşitliliğin devamı ve gıda güvenliğimiz için büyük öneme sahip. Geleceğimizin teminatı olan tohumlarımızın korunarak yaygınlaşmasını ve bu konuda farkındalık yaratmayı hedefleyen Tohum Takas Ağı Projesi Koordinatörü Mehmet Gürmen, yerel çeşitlerin sürekliliğinin ekilerek sağlanabileceğine dikkat çekiyor ve ekliyor: “Tohumların tek bir elde toplanarak, tamamen ticari bir meta haline gelmesinin yol açacağı tehlikelerin farkındalığıyla, Anadolu’nun kadim takas kültürünün canlanmasını destekliyoruz. Takas, dernek olarak yaşatmaya çalıştığımız değerlerden biri. TaTuTa Ekolojik Çiftlik Ziyaretleri projesiyle, gerek doğa dostu çiftlikler, gerekse kentte ve kırsalda yaşayanlar arasındaki deneyim ve bilgi alışverişiyle gerçekleşen takas kültürünün yaşatılmasına yönelik çabamız, şimdi de tohum takasıyla sürüyor.”
Gıda bağımsızlığımızın anahtarı
Anadolu’daki biyolojik ve kültürel çeşitliliğin bir sonucu olan yerli çeşitlerin her biri, hem gıda bağımsızlığımız, hem besleyici değerler, hem de damak tadımızın devamlılığı için bir anahtar niteliğinde. Ambarındaki yerel tohumları gönüllü olarak Buğday Derneği üyeleriyle de takasa açan tohumseverler sayesinde, kısıtlı sayıda 20 çeşit atalık tohum, sadece çiftçilerin değil, takas amaçlı ekmeleri için kent bahçecilerinin de erişimine açıldı.
Yerel çeşitlerin yaygınlaşmasıyla ilgili ilk adımlar, 2011’den bu yana yürütülen Tohum Takas Ağı kampanyası kapsamında, çiftliklerden bulunan tohumların talep eden kullanıcılarla takas karşılığı el değiştirmesiyle atıldı. Bugüne kadar Akkunduz buğdayı, Osmanlı çileği, deli bezelye ve pembe domatesin de içinde bulunduğu kaybolmaya yüz tutmuş yerel tohumlar, Tohum Takas Ağı ile el değiştirdi ve çoğaltıldı.
Projenin bugün gelinen aşamasında geliştirilen internet sitesi ve takas veritabanı altyapısı ile söz konusu yerel tohumlar takas kuralları ve etiği çerçevesinde, tohumseverlerin kullanımına sunuldu. Geliştirilen www.tohumtakas.org sitesinde yer alan yazılım altyapısı ile ekilecek ve takas edilecek tohumların yıldan yıla izinin sürülmesi ve ekime dair detaylı teknik bilgilerin kaybolmadan arşivlenebilmesi için tohum formları hazırlandı ve tohumu takas edecek kullanıcıların erişimine sunuldu. Sistemdeki bu takip edilebilirlik ve bilgi paylaşım özelliği Türkiye’de bir ilk!
Ambarlardan takasa giden yol…
Tarımsal genetik kaynaklarımız, gerek değişen piyasa şartları ve buna bağlı olarak yaygınlaşan monokültür tarım, gerek kırsal nüfusun azalması ve geleneklerini bırakması, gerekse doğal varlıklara yönelik tahribat ve iklim değişiklikleri nedeniyle ciddi oranda yok oluşa sürükleniyor. Bu gelişmelere ek olarak, var olan tarım sistemlerinin ‘tek tip’i desteklemesi ve hektarlarca alanda tarımsal üretim yapan bazı dev şirketlerin tohumu özündeki bilgiden yoksun bir meta haline getirmek istemeleri, tüketicilerin tohumların nereden geldiği ve nasıl üretildiği yolunda ihtiyaç duyduğu sağlıklı bilgiye ulaşmasını zorlaştırıyor.
Bu ortamda yerli çeşitlerimiz azalmış olsa da bereket saçan tohumların gelecek kuşaklara aktarılması için hâlâ umut var. Anadolu’daki küçük çiftçinin ambarındaki az sayıda çeşit daha geniş coğrafyalarla buluşmayı bekliyor. Tohum Takas Ağı’nın internetteki veritabanı, bir yandan yerli çeşitlerin takas yoluyla devamlılığını sağlarken, diğer yandan da tüketicilerin besleyici ve sağlıklı gıdaya ulaşmasının temelini oluşturan yerli çeşitlerin izlenmesine de imkân veriyor.